Bipolar Bozuklukta Işık ve Etkileri
Bipolar bozuklukta diürnal ritmin etkilenmesi, yani gece-gündüz, uyku-uyanıklık döngülerinin bozulması ve mevsim geçişlerinde daha çok hastalık yinlemesi, ışık-bipolar bozukluk ilişkisine dikkat çekmektedir. Kronobiyoloji çalışmaları, biolojik saat ve bipolar bozukluk ilişkisini uzun yıllardır incelemekte olup, son yıllarda ışık üzerinden yeni tedavi arayışları tekrar gündeme gelmiştir. Mevsimsel depresyon tedavisinde, parlak ışık tedavileri uzun süredir, özellikle kuzey ülkelerinde kullanılmaktadır. Karanlık tedavisi ise-14 saatlik gece karanlık ortam- hızlı döngülü bipolar bozukluk ve mani dönemi tedavisinde ya da önlenmesinde etkili olabilir görüşü ise yeni ortaya atılmış, bu yolla düzelen bir kaç vaka yayımlanmıştır.
Biyolojik saat
Diürnal ritim, en önemlisi uyku olan 24 saat içindeki fizyolojik döngülerimizdir. İnsan beynindeki suprakiazmatik çekirdek merkezli biyolojik saat tarafından düzenlenir. Bu bölge retinaya gelen ışıkla sürekli etkileşime girer ve melatonin, kortizol gibi hormonlar aracılığı ile epifiz, hipofiz ile bağlantıya girip; uyku, vücut ısısı, kan basıncı gibi fizyolojik olayların yönetilmesinde rol oynar.
Peki ışık vücudumuzu ve beynimizi nasıl etkiler?
Işığın insanı etkileyen 380 ila 780 nm dalga boylarından oluşan görünür ışık ve ultraviyole aralığındaki (UV) ışık ve kızılötesi aralığındaki (IR) ışık gibi görünmez ışık olarak üç bileşeni vardır. UV ışığın cilt ve göz dokularına zarar verebileceği biliniyor ve UV filtreli güneş kremi veya güneş gözlükleri gibi ürünler öneriliyor. Ancak görünür mavi-mor ışığın da zarar verme potansiyeli son yıllarda araştırılmakta. Mavi-mor ışığın enerjisi UV ışıktan daha az olsa da, gözden geçip retinaya ulaşırken hemen hemen hiç filtrelenmez. Aksine UV ışık gözün ön kısmı tarafından neredeyse tamamen emilir ve retina gibi uzak bölgelere %5’inden çok daha azı ulaşır. Işığın mavi bileşeni yüksek enerjili görünür (YEG) ışık olarak da bilinir ve 380 ile 440 nm arasındaki mavi-mor dalga boylarının zararlı olabileceği, fotoretinitin yani gelen yüksek enerjili ışık nedeniyle oluşan retina hasarının olası nedenlerinden biri olduğu düşünülmektedir. Modern dünyanın LED, xenon ve cep telefonu, bilgisayar, tablet ekranları mavi ışık içermektedir. Mavi ışığın uykuyu bozduğu bilinmektedir. Mavi ışığı bloke eden filtre ya da gözlüklerin, retinada gece algısı yaratarak, melatonin salgılanması ve uykunun düzenlemesinde yararlı olabileceği düşünülmektedir. Bipolar bozukluğu olan bir grubun gece kullandığı mavi ışık filtreli gözlüklerle uykularının düzeldiği saptanmış. Yine geçen yıl yayımlanan ilginç ve önemli bir çalışmaya göre, bipolar mani döneminde olup akşam 18.00 ile ertesi sabah 08.00 arası mavi ışıkfilteli gözlük kullanan hastalarda, kullanmayanlara göre mani belirtilerinde belirgin azalma saptamış.
Sonuç olarak, bipolar bozuklukta günlük ritimlerine, uyku döngüsüne çok dikkat etmek gerekir. Bipolar depresyonda, mevsimsel depresyonda ışık tedavisi ; mani döneminde ise mavi ışık engellenmesi faydalı olabilir. Burdan hareketle, düzenli gece uykusu, dijital ekrenlarımızı çok geç saatlere kadar kullanmamak, ve bu ekranlara mavi ışık filtreli uygulamalar koyarak ışık konusunda adım atabiliriz.
Sağlıcakla kalın
Kaynaklar:
1.Benedetti F, Colombo C, Barbini B, Campori E, Smeraldi E. Morning sunlight reduces length of hospitalization in bipolar depression. J Affect Disord. 2001 Feb;62(3):221-3. PubMed PMID: 11223110.
2.Benedetti F, Riccaboni R, Locatelli C, Poletti S, Dallaspezia S, Colombo C. Rapid treatment response of suicidal symptoms to lithium, sleep deprivation, and light therapy (chronotherapeutics) in drug-resistant bipolar depression. J Clin Psychiatry. 2014 Feb;75(2):133-40.
3.Henriksen TE, Skrede S, Fasmer OB, Schoeyen H, Leskauskaite I, Bjørke-Bertheussen J, Assmus J, Hamre B, Grønli J, Lund A. Blue-blocking glasses as additive treatment for mania: a randomized placebo-controlled trial. Bipolar Disord. 2016 May;18(3):221-32.
4.Esaki Y, Kitajima T, Takeuchi I, Tsuboi S, Furukawa O, Moriwaki M, Fujita K, Iwata N. Effect of blue-blocking glasses in major depressive disorder with sleep onset insomnia: A randomized, double-blind, placebo-controlled study. Chronobiol Int. 2017;34(6):753-761.
5.Esaki Y, Kitajima T, Ito Y, Koike S, Nakao Y, Tsuchiya A, Hirose M, Iwata N. Wearing blue light-blocking glasses in the evening advances circadian rhythms in the patients with delayed sleep phase disorder: An open-label trial. Chronobiol Int. 2016;33(8):1037-44.
6.Henriksen TE, Skrede S, Fasmer OB, Hamre B, Grønli J, Lund A. Blocking blue light during mania – markedly increased regularity of sleep and rapid improvement of symptoms: a case report. Bipolar Disord. 2014 Dec;16(8):894-8
7.Phelps J. Dark therapy for bipolar disorder using amber lenses for blue light blockade. Med Hypotheses. 2008;70(2):224-9.