Bipolar Bozuklukla sık karışan diğer psikiyatrik bozukluklar nelerdir? Nasıl ayırt edilirler?
Ayırıcı Tanı
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
Çocukluk çağında aşırı hareketlilik, yaramazlık, dikkati sürdürememe gibi belirtilerle başlayan bu bozukluk, ergenlik yaşlarında hafifleyebilir ve erişkinlerin önemli bir kısmında dikkat eksikliği hafif derecede seyreder. Okul başarısının iyi olmaması, sorunlu ergenlik geçirme dikkat eksikliğinin başlıca sonuçlarıdır. Oysa bipolar bozukluk ergenlik ya da erişkinlikte başlar ve yaşam boyu sürer. Tedavi edilmediğinde hastane yatışları, ağır depresyonlar, intihar girişimleri ve belirgin yeti yitimine neden olur.
Bipolar bozukluk ile ortak belirtileri, dikkati odaklama sorunu, impulsivite denen ani, kontrolsüz dürtüsel davranışlar ve hiperaktivitedir. Oysa bipolar bozuklukta görülen kendine güven artışı, uyku azalması, düşünce ve konuşma hızlanması dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda görülmez. Bazı kişilerde ise Bipolar bozukluk ve dikkat eksikliği birlikte olabilir ama bu daha nadirdir.
Borderline (sınır)kişilik bozukluğu:
Bipolar bozukluk ve borderline kişilik bozukluğu birlikte bulunabileceği gibi, özellikle bipolar bozukluğun siklotimi alt tipi, borderline kişilik bozukluğu ile karıştırılabilir. Bipolar bozukluğun özellikle mani döneminde görülen yoğun öfke, dürtüsel ve tepkisel kontrolsüz davranışlar ve depresif dönemde görülen intihar düşünce ve davranışları borderline kişilik bozukluğu ile karışabilir.
Bu nedenle bu iki tanının karıştığı durumlarda ya da bir arada olup olmadığını netleştirmek için duygudurum hastalık döneminin geçmesini beklemek gerekir. Borderline kişilik bozukluğu ergenlik döneminde başlayarak yaşam boyu sürer. Kişinin kendilik algılamasında karmaşa, boşluk hissi, duygusal dalgalanmalar, ani, dürtüsel, kendine zarar verici davranışlar, kişilerarası ilişkilerde iniş çıkışlar, değişkenlik, aile ilişkilerinde sorun, çocuklu çağı travmaları belirgindir. Bipolar bozukluktaki hastalık dönemleri arasındaki iyilik dönemleri borderline kişilik bozukluğunda görülmez.
Şizofreni
Her iki bozukluk ta yaklaşık 20’li yaşlarda başlar. Bipolar bozukluk günler içinde hızlı, gürültülü bir biçimde başlarken, şizofreni daha yavaş başlar, net olmayan hafif değişikliklerle aylar bazen bir kaç yıl içinde ilerleyerek belirginleşir. Bipolar bozukluk hastalarının yaklaşık yarısında, hastalık döneminde psikotik belirtiler de bulunur. Bipolar bozuklukta psikotik belirtiler; gerçekdışı düşünceler (hezeyan, sanrı) ve var olmayan algılardır (halüsinasyon, varsanı). Şizofreninin başlıca belirtilerinden olan hezeyan ve halüsinasyanlar, bipolar hastalık dönemlerinde bulunduğu zaman şizofreni ve bipolar bozukluk ayırımını yapmak zor olabilir. Bazı şizofreni hastalarında da, daha çok mani döneminin belirtisi olan grandiyöz (büyüklük) düşünceler ya da hezeyanları olabilir. Yine katatonik belirtiler denilen, hareketlerde direnç, donakalma, kontrolsüzlük hem şizofreni hem bipolar bozuklukta görülebilir.
Bunun dışında şizofrenide görülen negatif belirtiler; içe çekilme, çevreden kopma, izolasyon, düşünce ve konuşmada fakirleşme, duygusal çekilme gibi durumlar bipolar bozukluğun depresyon dönemi ile karışabilir. Şizofreni ve bipolar bozukluğu birbirinden ayırmak için genellikle alevli hastalık dönemi geçtikten sonra, uzun süreli seyre bakılır. Şizofreni zihinsel ve sosyal işlevlerde daha belirgin bir yıkımla gider ve psikotik belirtiler azalsa bile devam eder. Bipolar bozuklukta ise hastalık dönemleri arasında psikotik belirti görülmez, sosyal ve zihinsel işlevlerde yıkım çok daha az olup normale yakın bir işlevsellik vardır. Bu nedenle bipolar kişilerin bir kısmı iş, evlilik ve sosyal yaşamlarını sürdürebilirken, şizofreni hastalarının bunu yapma oranı çok daha azdır. Ayrıca bipolar kişilerin ailelerinde bipolar bozukluk tanısı olan akrabalar, şizofreni tanısı alanlardan daha fazladır. Buna rağmen bazı bipolar kişilerin ailelerinde şizofreni tanısı alan akrabalar da bulunabilir.
Şizoafektif bozukluk
Kısaca şizofreni ve bipolar bozukluk belirtilerini birlikte kapsayan bir tanıdır. Şizofreninin psikotik belirtileri, duygudurum dönemi (mani ya da depresyon) belirtileri bittikten sonra da en az 2 hafta ya da daha uzun sürer.
Oysaki psikotik belirtili bipolar bozuklukta, psikotik belirtiler duygudurum belirtileri bittikten sonra sürmez. Şizoafektik bozukluk, klinik seyir ve prognoz yönünden şizofreni ve bipolar bozukluk arasındadır.
Tekrarlayan majör depresyonlar (tek uçlu depresyon)
Bipolar kişilerin yaklaşık yarısından fazlasında ilk hastalık dönemi majör depresyon dönemidir. Majör depresyondan önce hafif şiddette hipomaniler yaşansa bile gözden kaçabilir. İlk bir kaç hastalık dönemi depresyon olduğunda bipolar bozukluk tanısının konması uzar ve gözden kaçar. Bipolar bozukluk ve yineleyen depresyonları ayırt etmek, her ikisinin de tedavileri farklı olduğu için çok önemlidir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, bipolar kişiler doğru tanıyı alana kadar 4 farklı hekime gidip, 4 farklı tanı alır. Hastaların üçte biri doğru tanıyı alana kadar 10 yıldan daha uzun süre geçer.
Depresyon dönemindeki Bipolar hastada daha önceki mani ve hipomanilerin varlığı bipolar bozukluk tanısını koydurur. Bunun dışında bipolar depresyonların, tek uçlu depresyonlardan bazı farklı yanları olabilir, bu özellikler şöyle özetlenebilir; Bipolar bozukluk daha erken yaşlarda (20li yaşlar ya da öncesi) başlarken, tek uçlu depresyonlar daha geç, 30’lu yaşlarda başlama eğilimindedir. Bipolar depresyon daha hızlı başlar, psikotik özelliklerin olma olasılığı daha yüksektir.
Bipolar bozuklukta daha sık, çok sayıda hastalık dönemi yaşanır. Atipik özellikler denilen uyku, iştah artışı, düşünce, konuşma ve hareketlerde yavaşlama bipolar bozuklukta daha fazladır. İntihar girişim oranı bipolar bozuklukta daha yüksektir. Bipolar kişilerin ailelerinde bipolar bozukluk ve diğer psikiyatrik bozukluklar daha fazladır. Bipolar kişilerde alkol madde kötüye kullanımı, bağımlılığı daha sıktır. Bipolar bozukluğun kadın hastalarda doğumdan hemen sonra başlaması ya da yinelemesi de daha sık görülür. Özellikle bipolar bozukluk tip 2’de (hipomani ve depresyonların olduğu), gürültülü bir mani ya da karma hastalık dönemi görülmediğinden, tekrarlayan depresyonlarla ayırımını yapmak daha da zor olabilir. Tek uçlu depresyonlar ve bipolar bozukluk çok sık karıştırılabilir.
Genel tıbbi nedenlere bağlı bipolar bozukluk benzeri durumlar
Tiroid bezi işlev bozuklukları, kafa travmaları, enfeksiyonlar, karaciğer yetmezliği, metabolik sorunlar, deliryum, demans, beyin tümörleri, multiple skleroz, kokain, amfetamin, LSD gibi madde kullanımı, alkol kullanımı, ya da bu maddelerin kesilmesi.
Bu durumlar da maniyle karışacak taşkınlık durumları, halüsinasyonlar olabilir. Kişinin yer, zaman, kişi yönelimi (nerede olduğunu, zamanı, gördüğü kişiyi tanıması) bozulabilir.