Aktif Yaşlanma Mümkün mü?
Geriatri ; yaşlı tıbbı, yaşlı sağlığı demektir. Amacı yaşlı sağlığını korumak, bu dönemin sık görülen hastalıklarını tedavi etmek, yaşlının bağımsız yaşamını sürdürmesini desteklemek, yaşam kalitesini yükseltmektir. Dahiliye, geriatri nöroloji, psikiyatri, fizik tedavi gibi branşlar, diyetisyen, hemşire, sosyal hizmet uzmanı, fizyoterapist, iş, uğraşı terapisti gibi uzmanlar bu alanda birlikte çalışmalıdır. Birleşmiş Milletler 60 yaş ve üzerini yaşlılık olarak tanımlasa da, geriatri genellikle 65 yaş üzerindeki kişilerle ilgilenir. Peki yaşlılık hastalıklarını tedavi etmek mümkün olabilir mi ?
Sekseniki yaşında ağır depresyonları olan bir hastam, “ Tedavi olması istenmeyen tek hastalık, yaşlılık ” demişti. Çünkü tedavinin ölüm olduğunu düşünüyordu. Geriatrik psikiyatri yani yaşlılık psikiyatrisi kısmen yeni bir disiplin. Yaşlılığın psikolojik, psikiyatrik problemleri, eş kaybı,yas, kaygı, depresyon, demans, uyku bozuklukları gibi sorunlarıyla ilgilenir. Geçen zaman içinde geriatrik psikiyatri birimine başvuran hastalarla çalışırken, hem sorunun tesbiti, tanı koyma araçları hem de elimizdeki ilaç tedavisi ve kısmi psikoterapi çözümlerinin, hiç yoktan iyi ama ideal yollar olmadığını düşündüm. Peki ideali neydi?
Hepiniz 7 yaşındayken, 35 yaşında birinin ne kadar yaşlı olduğunu düşünmüşsünüzdür. Peki 35 yaştan geçerken neydi hissiniz ? Daha ne çok yapacak şey vardı, herşeyin başında sayılırdık değil mi? Bir kaç arkadaşım 40-50 yaş arasının yaşamlarında en hızlı akan 10 yıl olduğunu söyledi. İşte bu hedefler, işler, ajandadaki uzun listeler… Zaman, farkında olmadığımız bir doğrusal düzlemde ışık hızıyla akıyor ve birden kendinizi 55’li, 60’lı yaşlarda buluyorsunuz. Şanslıysanız henüz sağlık sorunları bulaşmıyor size, ama değilseniz ve sonrası?
Geriatri ile ilgili uzmanlar aslında testi kırıldıktan sonra olaya müdahale edip, en doğru yapıştırıcı neyse onu bulmaya çalışıyor. Daha iyisi ve ideali testiyi kırmamak. Yaşam kalitesini, aktivitesini, işlevselliği kaybetmeden bilinçli, önlem alarak ilerlemek. Hani bizdeki tıp geleneğinin en kötü olduğu koruyucu hekimlik alanı yani. Daha uzun, sağlıklı, işlevsel yaşamak, ileri yaşları ele eteğe düşmeden, bitmeyen sağlık sorunlarıyla kıvranmadan bu hayattaki yolculuğun en keyifli dönemlerini güzel geçirmek. Bu mümkün mü? Sandığınız gibi sağlıklı, dinç ve uzun yaşayanlar sadece şanslı genetiklerine borçlu değil bunu. Okinawa adasından gelen özel gençlik iksirleri kullandıklarından, estetik işlemlere başvurduklarından da değil. Sizin 30’lar, 40’larınızdan itibaren bedeninize, zihninize, psikolojinize, sosyal yaşamınıza nasıl yatırım yaptığınız, nasıl alışkanlıklar kazandığınızla ilgili. Laf olsun, vakit dolsun diye değil de, tutkuyla yaptığınız hobiler, eğitimler, insanlar, aktiviteler olsun yaşamınızda. Sihirli sözcükler bunlar işte. İyi eş-aile ilişkisi, sosyal ilişkiler, yardım etme, gönüllük temelli uğraşların kişileri sağlıklı ve mutlu yaptığı ile ilgili veriler de artıyor.
Aktif yaşlanma kavramı batıda 15 yıldan uzun zamandır kullanılıyor. Bireyin yaşam kalitesini arttırarak yaş alma yollarını değiştirmek, toplumun ve bireyin yaşlıları algısını, genç-yaşlı kavramlarının sınırladığı, uygun olmayan kategorizasyonları değiştirmek gibi hedefleri kapsıyor. Bu dönemdeki iyilik halini duygusal, mesleki, fiziksel, ruhsal, entellektüel, sosyal ve çevresel boyutlarıyla değerlendirme ve desteklemeyi savunuyor. Yani aktif yaşlanma sadece hareket etmek anlamına gelmiyor, pek çok açıdan hayatın merkezindeki rolü kaybetmeden modifiye etme gereğine işaret ediyor. Konu sadece sağlığı değil, spor, rehabilitasyon, emeklilik, ekonomi, sosyal konuları da ilgilendiriyor. Avrupa Birliği aktif yaşlanmanın desteklenerek, emeklilik yaşının uzayacağını, erken emekliliğin getireceği yükün azalacağını ve sağlık harcamalarının düşeceğini düşünüyor. Fakat aktif yaşlanma ile ilgili bir aktif plan, ülke politikası henüz yok. Kanada’da konuyla ilgili bazı profesyonel organizasyonlar var.
Beslenme ayrı bir yazı konusu ama sigara içememek, alkolü kesmek ya da en az düzeyde tutmak, düşük şekerli, kalorili, akdeniz tipi beslenme en çok bilinenler. Bunun dışında kişinin diğer bedensel ihtiyaçlarına alışkanlıklarına göre; hayvansal gıdaları, kesmek, azaltmak, vejetaryan, vegan, pişmemiş besin ya da protein diyetleri de diğer seçenekler.
Harvard Üniversitesi’sinin uzun yıllar izlediği yaşlılarda, çocukken anneyle iyi ilişki, 60 yaşında egzersiz, yüksek anne eğitimi, düşük beden kitle indeksi gibi faktörleri demansı olmama ile ilişkili saptamış. Bu grup iyi aile ilişkileri ve iyi sosyal ilişkileri de ileri yaşta mutlu olma ile ilişkili bulmuş. Bizim en önemli sorunlarımızdan biri şehirlerdeki küçük evlere hapsolan yaşlıların, toplumdan, sosyal hayattan izole olmaları !
Beyni aktif ve zinde tutmanın önemli bir yanı çalışma yaşamını, istediğiniz biçime kaydırmak, uzatmak; diğer yolu ise yeni beceriler edinmek, dans öğrenmek, müzik aleti çalmak, dil öğrenmek gibi uğraşlar. Yeni şeyler öğrenmek, beceriler edinmek, insanlar tanımak yani ! Öğrenme açlığı hiç bitmeyen bir çocuk gibi olmalı. Bedeni de aktif tutmak oldukça hayati. Bisiklete binmek, yüzme, yürüme, koşma, denge egzersizleri, yoga beden kadar zihni de aktif tutar. Herkesin atlet gibi koşması beklenmese de, haftada 3-4 tempolu yürüyüşten, daha programlı hedefli spor aktiviteleri, doğa yürüyüşleri oldukça yararlı. Emekliliği aşamalı olarak uzun bir zaman içinde uygulamaya koymak, aktif çalışma yaşamını uzatmak, belki seveceğiniz başka alanda işlere geçmek, aile, ev, sosyal yaşam, uğraşı, hobilere zaman ayırmak, yeniden yapılandırmak önemli. Çünkü birden 55’inde aniden emekli olup, şehir değiştirince hayal ettiğiniz yaşam yerine hayal kırıklıkları da bekleyebilir sizi. Şu an bıkkın olduğunuz iş ve şehir yaşamı, sizi pek çok kişinin yanlışına düşürmemeli, pasifize, uzak, biraz dinleneyim, iş yaşamına ara vermenin keyfini süreyim durumu, hızla geçen üç beş yıla ve sonra hangi trene bineceğini bilememeye, o koşarak gittiğiniz Ege’deki sahil kasabası artık işe yaramadığınız hissine neden olabilir. Evet 20’li, 30’lu yaşlarda kariyerde hedefe kilitlenip pek çok şeyi ihmal etmiş olabilirsiniz ama herşeyi plansızca sonlandırmak, Ferrari’sıni satan bilgeye özenmek daha büyük tehlike yaratabilir. Duygusal, psikolojik bir zorluk, arkadan gelen fiziksel ve mental yıkımın tetiğini çekebilir bu yaşlarda. Biraz öngörüsü olan bireyler olarak kendi geleceğimizi şekillendirirken, aktif olarak yaşamın merkezi bir ekseni tutturmalıyız.
Özetle; uzun, sağlıklı ve doyurucu bir yaşam için şimdiden mental, bedensel, duygusal bir planlama yapmalı, bedeni, zihni ve duyguları aktif tutmalı. Şimdiki mutluluk, aktiflik ve iyilik haliniz geleceğinizi de şekillendiriyor.
Sağlıkla, mutlu ve aktif kalın
Kaynaklar:
- SABE Colombia: Survey on Health, Well-Being, and Aging in Colombia—Study Design and Protocol Fernando Gomez, Jairo Corchuelo, Carmen-Lucia Curcio, Maria-Teresa Calzada, Fabian Mendez Curr Gerontol Geriatr Res. 2016; 2016: 7910205.
- Predictors of healthy ageing: public health policy targets Agnieszka Sowa, Beata Tobiasz-Adamczyk, Roman Topór-Mądry, Andrea Poscia, Daniele Ignazio la Milia BMC Health Serv Res. 2016; 16(Suppl 5): 289. Published online 2016 Sep 5. doi: 10.1186/s12913-016-1520-5 PMCID: PMC5016728
- Modeling Age-Friendly Environment, Active Aging, and Social Connectedness in an Emerging Asian Economy Ming-Ming Lai, Shi-Ying Lein, Siok-Hwa Lau, Ming-Ling Lai J Aging Res. 2016; 2016: 2052380. Published online 2016 May 18.
- Childhood Environment as a Predictor of Perceived Health Status in Late Life Sejal B. Shah, Arthur J. Barsky, George Vaillant, Robert J. Waldinger Health Psychol Res. 2014 Apr 26; 2(2): 1560.
- Antecedents of Intact Cognition and Dementia at Age 90: A Prospective Study George E. Vaillant, Olivia I Okereke, Kenneth Mukamal, Robert J. Waldinger. Int J Geriatr Psychiatry. 2014 Dec; 29(12): 1278–1285.
- Neural Activity, Neural Connectivity, and the Processing of Emotionally-Valenced Information in Older Adults: Links with Life Satisfaction Robert J. Waldinger, Elizabeth A. Kensinger, Marc S. Schulz Cogn Affect Behav Neurosci. 2011 Sep; 11(3): 426–436.
- ICAA, Int. Council of Active Aging,Cognitive Health http://www.icaa.cc/category.asp?categoryID=11&type=4
- İLifespan, Laboratory for Integrative Lifespan Researc https://www.ilifespan.org/?q=publications
- WHO, Active ageing: a policy framework 1 April 2002. http://www.who.int/ageing/publications/active_ageing/en/